آزرگی — Hazaragi
د باره زوال‌عقل (dementia)
زوال‌عقل عبارت از یک مجموعه‌ی از علائمی استه که توسط اختلالای به وجود مه یه که بله مغز تاثیر مونه. زوال‌عقل یک بخشی از پروسه پیری نیسته، و ای یک مریضی به خصوص هم نیسته. بجای ازو، ای یک اصطلاح کلان استه که تکلیفی های طبی زیادی ره که بله مردم تاثیر مونه تحت پوشش قرار میدیه. ای تکلیفی ها شامل الزایمر (شکل پیشرفته زوال‌عقل)، زوال‌عقل مرتبط به رگ (vascular dementia)، زوال‌عقل مرتبط به پروتین (Lewy body dementias) وغیره موشه.
تاثیر زوال‌عقل بله هر نفر فرق مونه، ولی بطور عموم، زوال‌عقل می تینه بله خُلق و خوی، حافظه، فکر کیدو و رفتار شیم تاثیر کنه.
زوال‌عقل می تینه هر کس را بیگره، ولی زیادتر از عمر 65 سال به باد معمول استه.
د استرالیا، زیادتر از421,000 نفر قد تکلیفی زوال‌عقل زندگی مونن. ای تکلیفی اولین عامل مرگ و میر زنان و دومین عامل مرگ و میر به طور عموم استه.
کارایی استه که شیمو بلده کمتر کیدونِ خطر مبتلا شدو به زوال‌عقل خو انجام بی دید.
فعلاً بلده زوال‌عقل کدم تداوی وجود ندره، ولی بلده تعداد زیادی از علائم شی تداوی وجود دیره. باضی نفرا باد ازیکه به زوال‌عقل تشخیص موشن بلده چندین سال زندگی فعال و موفق دیره.
تحقیق کنندا د سرتاسر جهان بله تداوی نو برای تکلیفی زوال‌عقل کار مونن.
زوال‌عقل از چی چیز پیدا موشه
زوال‌عقل می تینه هر کس را بیگره، ولی زیادتر از عمر 65 سال به باد معمول استه.
ناجوری های زیادی می تینه سبب زوال‌عقل شونه. بلده اکثر کسایی که به زوال‌عقل تشخیص موشن، علت دقیق شی هیچ فامیده نه موشه.
زوال‌عقل می تینه ارثی باشه، ولی ای رقم خیلی کم اتفاق موفته. خطر مبتلا شدون شیم مربوط به علت زوال‌عقل استه. یک حصه از سه حصه کسایی که مبتلا به مریضی الزایمر استن یکی از بستگان نزدیک شی (والدین یا خوار/بیرار شی) به تکلیفی زوال‌عقل تشخیص شدن. اما، د اکثر موارد، اگه د فامیل کسی سابقه ازی مریضی ره هم ندیشته باشه هنوزم ای مریضی صورت میگره.
علائم و نشانای زوال‌عقل
بخاطریکه زوال‌عقل می تینه بخاطر تکلیفی های زیادی رخ بیدیه، تجربه هر کس از زوال‌عقل می تینه منحصر به فرد باشه.
ولی بطور عموم، زوال‌عقل می تینه بله موارد زیر شیم تاثیر کنه:
حافظه
شاید اتفاقا، نام کدام چیز و مردم به آسانی د یاد شیم نمنه. و شاید ایجاد خاطرای نو هم بلده شیم مشکل باشه.
فکر کیدو
شاید زیادتر گیج باشید، د توجه کیدو، برنامه ریزی کیدو و مشکل حل کیدون خو مشکل دیشته شید، د انجام کارای روزمره خو مشکل دیشته شید، د فکر کیدون استفاده از کلمای مناسب یا بیان کیدون توره خو مشکل دیشته شید، و د فامیدون فاصله، چارطرف و وقت مشکل دیشته شید.
خُلق و خوی
شاید احساس کنید که کم انگیزه بوده و دیگرو خوش شیم نه مه یه، زیادتر د معرض افسردگی، اضطراب و آشفتگی باشید، یا بطور دیگه او آدم گینه نباشید.
رفتار
شاید شروع به تورا یا کارایی کنید که دور از شخصیت شیم باشه. شاید بیقرار و سرگردو شونید، و خاو شیم خراب شونه.
انواع زوال‌عقل
باضی از انواع معمول زوال‌عقل اینا استن:
- مریضی الزایمر (Alzheimer’s disease)
- زوال‌عقل مرتبط به رگ (Vascular dementia)
- زوال‌عقل پروتینی (Lewy body dementias)
- زوال‌عقل د شروع جوانی (Younger onset dementia)
- فراموشی پیشانی گیجگاهی (Frontotemporal dementia)
- صدمه مغزی مرتبط با الکل (Alcohol-related brain injury)
- زوال‌عقل مرتبط با HIV (HIV-associated dementia)
- زوال‌عقل آنسفالوپاتی تروماتیک مزمن (Chronic traumatic encephalopathy (CTE) dementia)
تشخیص زوال‌عقل
اوتر کدام تست نیسته که بلده شیم بوگیه که آیا شیموره زوال‌عقل گرفته یا نه.
بجای شی داکتر تعداد زیادی از تستا ره انجام میدیه. نتیجای ازی تستا اوناره کمک مونه که شک باضی ناجوری ها ره دور کیده و د پیدا کیدون علت تغیراتی که بلده شیم پیش امده نزدیکتر شونن.
اگه کدام چیز جدی نباشه، می تنید فکر خوره راحت کنید.
اگه کدام تکلیفی دیگه بغیر از زوال‌عقل باشه، می تنید تداوی خوره شروع کنید.
اگه به زوال‌عقل تشخیص شونید، هرقدر زودتر باخبر شونید، می تنید زیادتر اقدام کنید.
پیشرفته شدون زوال‌عقل
هرکس زوال‌عقل ره به گونه مختلف تجربه مونه، پس طریق ای که علائم شیم تغیر مونه منحصر به فرد بلده خود شیم استه. شاید باضی روزا خوب و باضی روزا بلده شیم سخت تر باشه.
ولی زوال‌عقل روز به روز پیشرفته شده موره. به ای معنی که علائم شیم روز به روز قوی تر موشه. ای کار ممکنه به زودی یا د جریان چندین سال اتفاق بوفته.
می تنید طوری فکر کنید که زوال‌عقل دارای سه مرحله استه.
مرحله ابتدائی زوال‌عقل
در زوال‌عقل خفیف یا مرحلای اولی، شاید باضی تغیرات ره د فکر کیدو و حافظه خو متوجه شونید.
باضی وقتا شاید تورای خوره تکرار کنید، تورای شیم قاتی شونه، یا کدام چیز ره نسبت به گذشته کیده زیادتر گم کنید.
شاید د جایای اجتماعی زیادتر دچار مشکل شونید، یا کم انگیزه باشید.
اکثر کسایی که دچار مرحله ابتدائی زوال‌عقل استن می تنن خودون خوره کمک کنن. د حقیقت، اکثر مردم د ای مرحله تشخیص به زوال‌عقل نه موشن، بخاطریکه علائم شی اوقدر اوناره د تشویش نندخته که بورن خودون خوره تست کنن.
زوال‌عقل د مرحله متوسط
د زوال‌عقل که ملایم یا د مرحله متوسط باشه، تغیرات د خلق و خوی، حافظه، فکر کیدون و رفتار شیم قوی تر استه. اینا یک تاثیر قوی تر بله توانایی شیم د کارای روزمره و مراقبت از خود شیم دیره.
شاید د توجه کیدو، فامیدو، دلیل آوردو یا ارتباط برقرار کیدون خو مشکلات زیادتر دیشته شید.
شاید طریقه کالا پوشیدو، حمام کیدو، یا شناختون فامیلی یا دوستا از یاد شیم بوره.
شاید گیجی، پریشانی، تغیرات خلق و خوی و خشونت ره تجربه کنید
ای تغیرات قویتر به ای معنی یه که شیمو احتمالاً د خانه و جامعه به کمک کسایی دیگه نیاز دیرید.
زوال‌عقل د مرحله آخری
د زوال‌عقل که شدید یا د مرحله آخری باشه، علائم شیم خیلی قوی خواد بود. شاید نه تنید توره بوگید، راه بورید، کارکردای بدنی خوره کنترول کنید یا نظافت خوره انجام بی دید. شاید نه تنید مردم یا جایا د یاد شیم بومنه، و نه تنید دوستی نو ایجاد کنید.
د ای مرحله، شیمو به نظارت و مراقبت همیشگی نیاز دیرید. شاید نیاز شونه که د یک مرکز مراقبت سالمندا، جاییکه می تنید مراقبت مسلکی مورد نیاز خوره بدست بیارید، زندگی کنید.
تداوی و مدیریت زوال‌عقل
فعلاً، کدام تداوی شناخته شده بلده زوال‌عقل وجود ندره.
به هر حال، بلده ازیکه شیمو قد ازی مریضی بی تنید بهترین زندگی قابل امکان ره دیشته شید تداوی ها و خدمات حمایتی بلده کمک شیم موجوده.
همچنان باضی کارایی استه که خود شیم و کسایی که قد شیم استه انجام بی دید تا شیمو بی تنید بهترین زندگی قابل امکان ره دیشته شید.
- تداوی و مدیریت زوال‌عقل
- زندگی قد زوال‌عقل
حمایت
خط کمکی سازمان ملی رسیدگی به زوال‌عقل مالومات، مشوره و حمایت تخصصی مفت و محرمانه ره بطور 24 ساعت د روز، هفت روز د هفته، 365 روز د سال ارائه مونه. هیچ مشکلی خیلی کلان نیسته، هیچ سوالی خیلی ریزه نیسته.
به ای خط کمکی زریعه 500 100 1800، helpline@dementia.org.au یا dementia.org.au/helpline تماش بیگرید.
